Vinnuhjúaskildagi þann 14. maí ár hvert, var áður fyrr sá dagur ársins sem ráðning eða ársvist vinnufólks miðaðist við. Hann var upphaflega 3. maí á Krossmessu á vor en þegar tímatalsbreytingin var gerð árið 1700 og teknir voru 11 dagar úr árinu, færðist hann frá 3. til 14. maí.
Elstu heimildir þess að Vinnuhjúaskildagi væri miðaður við Krossmessu á vor er í samþykkt um vinnufólk og fiskimenn á Alþingi frá því um 1400. Þar segir meðal annars:
„Skulu allir vinnumenn vera komnir til sumarvistar sinnar að krossmessu forfallalaust, ellegar sé þeir sóttir að ósekju.“
Tilflutningurinn til 14. maí virðist líka hafa hentað betur sem vistaskiptadagur, þar sem sjósókn og fiskverkun voru farin að skipta æ meira máli á þessum tíma og 14. maí passaði betur upp á vertíðir.
Sú kvöð var áður fyrr að allir karlar og konur sem ekki áttu eða réðu á annan hátt yfir eigin búi urðu að vera vinnuhjú á heimili einhvers annars. Venjan var að ráða sig í vinnu eitt ár í senn og mátti síðan eingöngu skipta um vinna á Vinnuhjúaskildagi.
Lög um þessa tilhögun, það er að fólk væri nauðugt til þess að þurfa að vera í vist hjá einhverjum öðrum og mega ekki skipta um hana nema einn ákveðinn dag á ári, var það sem kallaðist Vistarband og var fólki refsað fyrir að fylgja ekki þessum lögum. Lausamennska, það að ráða sig í vinnu til þess að framkvæma eitthvað ákveðið verk gegn greiðslu og án þess að binda sig til þess að vinna það verk aðeins í ákveðinn tíma og eingöngu skipta um vinnu þennan eina lögbundna dag á ári, sem líkja má við þegar við ráðum okkur í vinnu í dag; eins flakk sem í dag myndi sennilega kallast það að vera ekki í fastri vinnu, eða vera farandverkafólk, var refsivert lögbrot samkvæmt lögunum um vistarband.
Þó gátu nógu efnaðir einstaklingar úr hópi vinnufólks keypt sér lausamennskubréf sem þýddi það að það réði sér sjálft og þurfti ekki að vera fastráðið á einhverjum bæ. Því gat fólk sem átti til þess næga peninga verið frjálst til þess að þurfa ekki að fara eftir þessum lögum. Í dag finnst flestu fólki og eins mörgum á tímum þeirra, þessi lög nánast hafa verið sem þrælahald sem nógu efnað fólk þurfti samt ekki að selja sig undir. En þetta voru aðrir tímar, önnur viðhorf til vinnu en í dag. Þótt þetta með peningana finnist mörgum ekki ólíkt og viðgengst enn þann dag í dag á ýmsum sviðum, að efnað fólk virðist geta keypt sér þann rétt að þurfa ekki að fylgja öllum lögum sem almenningur þarf að gera.
Fyrir tíma vistaskipta á Krossmessu að vor og Vinnuhjúaskildaga miðuðust þessi vistaskipti vinnandi fólks við Fardaga eða þá daga sem fólk skildi flytjast búferlum. En Fardagar voru frá fimmtudegi í sjöundu viku sumars frá 31. maí til 6. júní í Nýja stíl og lauk með sunnudegi. Fardagar voru enn fremur viðmiðun í ýmsum viðskiptum og réttarathöfnum, einkum innheimtu og var fardagaárið almennt reikningsár til dæmis í landbúnaði allt fram á síðustu öld. Eins var með Vinnuhjúaskildagi eftir að hann var fluttur af Fardögum að mikið var við hann miðað í ýmsum viðskiptum og almennum samningum.
Heimildir og ýtarlegri lesning
▶︎ Wíkipedía, Vinnuhjúaskildagi
▶︎ Wíkipedía, Vistarbandið
▶︎ Almanaksvefurinn, Fardagar
▶︎ Almanaksvefurinn, Krossmessa á vori
▶︎ Árni Björnson, Saga daganna (Mál of menning, 2007)