Þorratungl nefnist það nýtt tungl, það er fæðing þess tunglmánaðar sem er tvem tunglmánuðum á undan Páskatungli og er Góutungl þar á milli og kviknar Þorratunglið oftast nærri upphafi Þorra.
Þorratungl er næsta tungl á eftir Jólatungli nema þegar þannig stendur á að Páskatunglið er mjög seint á ferðinni og þar með Páskar og hinsvegar Jólatunglið mjög snemma þá verða þrjú tungl á milli Jóla- og Páskatungls. Nefnist þetta þriðja tungl Aukatungl og kemur næst á eftir Jólatunglinu og Þorratunglið þar á eftir, svo Góutungl og loks Páskatunglið, því Þorra- og Góutungl er miðað við Páskatunglið en ekki Jólatunglið.
Þótt þetta sé hin almenna regla í dag um nafngiftir tungla frá Jólatungli til Páskatungls og einnig til beggja handa, það er að Vetrartungl sé það tungl sem er tvem tunglmánuðum á undan Jólatungli og fellur almennt nærri upphafi vetrarmisseris og hinsvegar Sumartungl sem er það tungl sem kviknar næst á eftir Páskatungli og er oftast nærri upphafi sumarmisseris. Þó hafa þær forsendur og nafngiftir tunglmánaðanna sem fólk hefur miðað við verið mismunandi í gegnum tíðina en þetta er sú regla sem almennt er notast við í dag.
Þorratungl og Páskatungl
Til er vísa þótt ekki sé hún óbrigðul um hvernig hægt er út frá Þorratunglinu að reikna út Páskatunglið og Páskana:
Þá þorratunglið tínætt er
tel ég það lítinn háska:
næsta sunnudag nefna ber
níu víkur til páska
Þorstein Sæmundsson ritstjóri Almanaks Háskólans ritaði grein um þessa vísu, Þorratungl og páskatungl og áreiðanleika hennar við útreiknings á því hvenær Páskar væru. Þar segir hann meðal annars um áreiðanleika þessarar vísu:
Reglan sem vísan geymir, um samband þorratungls og páska, hefur þótt býsna áreiðanleg. Algild er hún þó ekki, eins og sannaðist nú síðast á árinu sem leið (1977). [innskot, greinin er skrifuð 1978] Þá átti þorratunglið að kvikna 19. janúar samkvæmt almanakinu; tíu dögum síðar var laugardagur, en sunnudaginn þar á eftir voru tíu vikur til páska en ekki níu.
Í greininn rekur Þorsteinn ýtarlega þessa aðferð við útreikning Páska, áreiðanleika hennar og frávik sem eru ekki svo mörg þegar að er gáð, sem gerir Páska útreikning út frá Þorratungli, notandi aðferð vísunnar ansi skemmtilegan þótt ekki fyrir annað en sjá hvort hann standist það árið. Enda bendir Þorsteinn á að í vísunni stendur, „tel ég það lítinn háska,“ svo vísuhöfundurinn hefur vitað að þessi útreikningur væri ekki óbrigðull.
Heimildir og ýtarlegri lesning
▶︎ Almanaksvefurinn, Þorri
▶︎ Almanak Háskóla Íslands, Þorratungl og páskatungl
▶︎ Almanak Háskóla Íslands, Þorratungl og nöfn tungla misseristalsins
▶︎ Almanaksvefurinn, Jólatungl
▶︎ Almanaksvefurinn, Páskatungl
▶︎ Árni Björnson, Saga daganna (Mál of menning, 2007)